Soạn bài Đất nước Nguyễn Đình Thi – Tóm tắt, bố cục, phân tích nghệ thuật, nội dung và hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK giúp học sinh hiểu bài nhanh, dễ nhớ.
1. Giới thiệu chung
“Đất Nước” của Nguyễn Đình Thi là bài thơ tiêu biểu của văn học thời kỳ kháng chiến chống Pháp, được đưa vào chương trình Ngữ Văn 12. Tác phẩm không chỉ khắc họa vẻ đẹp thiên nhiên – lịch sử dân tộc mà còn thể hiện những suy tư sâu lắng về số phận đất nước, con người Việt Nam và khát vọng độc lập tự do.
![Soạn bài Đất Nước - Nguyễn Đình Thi [Đầy đủ, dễ hiểu]](https://hoconlinemienphi.com/wp-content/uploads/2025/12/soan-bai-Dat-Nuoc-Nguyen-Dinh-Thi.jpg)
2. Tác giả và tác phẩm
2.1. Tác giả Nguyễn Đình Thi
Làm thơ từ những năm đầu kháng chiến chống Pháp
Thơ mang bản sắc riêng: tự do, phóng khoáng, hàm súc, sâu lắng
Có nhiều bài thơ thiết tha về quê hương – đất nước Việt Nam lam lũ, đau thương nhưng kiêu hãnh đứng dậy
Ngoài thơ, ông còn là nhà văn, nhà lý luận văn học, nhạc sĩ
2.2. Tác phẩm “Đất Nước”
Hoàn thành năm 1955 và đưa vào tập Người chiến sĩ (1956)
Là thi phẩm tiêu biểu nhất trong sự nghiệp thơ Nguyễn Đình Thi
Gồm hai lớp cảm xúc hòa quyện: “Đất nước của quá khứ – hiện tại”, “Đất nước từ đau thương – kiêu hãnh – chiến thắng”
3. Bố cục bài thơ
Bài thơ có thể chia làm 2 phần lớn:
| Phần | Nội dung | Ý nghĩa |
|---|---|---|
| 1. Từ đầu đến câu 21 | Hình ảnh mùa thu xưa và nay, cảm xúc khởi nguồn từ hoài niệm Hà Nội đến không gian núi rừng cách mạng Việt Bắc | Gợi nền tảng tâm trạng của nhà thơ – từ lưu luyến quá khứ đến niềm vui làm chủ |
| 2. Phần còn lại | Hình ảnh đất nước đau thương trong chiến tranh và đất nước anh hùng, rực rỡ trong chiến thắng | Khẳng định vẻ đẹp đất nước – tinh thần bất khuất – sức mạnh nhân dân |
4. Phân tích Nội dung chính từng đoạn
4.1. Mùa thu xưa – nỗi nhớ Hà Nội
Nguyễn Đình Thi mở đầu bằng cảm xúc sâu thẳm về một mùa thu Hà Nội, gợi lại dư vị quá khứ:
“Sáng mát trong”
“Hương cốm mới”
“Sáng chớm lạnh”, “xao xác hơi may”
=> Không gian thu đẹp nhưng buồn, gợi nhớ nỗi ly biệt của người ra đi cứu nước.
Hình ảnh “Người ra đi đầu không ngoảnh lại” – cho thấy:
Tư thế quyết liệt, dứt khoát
Lòng nặng trĩu thương nhớ quê hương, nhưng vị trí lớn hơn là Tổ quốc
=> Đất nước bắt đầu được cảm nhận từ những điều rất đời thường, nhưng thấm sâu vào mỗi con người.
4.2. Mùa thu mới – đất nước đổi thay
Từ không gian phố thị Hà Nội đến Việt Bắc núi rừng, tứ thơ thay đổi mạnh:
“Gió thổi – rừng tre – phấp phới”
“Trời thu – áo mới”
“Trong biếc – nói cười”
=> Mùa thu trở nên rộn rã – tươi trẻ – giàu sức sống, thể hiện tinh thần làm chủ – kiêu hãnh của con người sau cách mạng:
“Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta…”
Ý nghĩa:
Con người Việt Nam chuyển từ nô lệ sang tự do
Đất nước mở ra không gian lớn – tương lai rộng – tầm nhìn xa
4.3. Đất nước đau thương – hiện thực chiến tranh
Nguyễn Đình Thi không né tránh hiện thực tàn khốc:
“Cánh đồng quê chảy máu”
“Dây thép gai đâm nát trời chiều”
“Bát cơm chan đầy nước mắt”
“Đứa đè cổ – đứa lột da”
Hình ảnh thơ mạnh – sắc – dữ dội, phản ánh:
Kẻ xâm lược tàn bạo
Cuộc sống nhân dân lầm than
=> Đất nước mang trong mình nỗi đau chồng chất, nhưng từ đó mới sinh ra căm phẫn – sức mạnh tinh thần.
4.4. Đất nước đứng dậy – kiêu hãnh chiến thắng
Đoạn thơ cuối nâng cảm xúc lên thành bản tráng ca:
“Xiềng xích” đối lập “trời đầy chim, đất đầy hoa”
“Súng đạn” đối lập “yêu nước thương nhà”
=> Nghệ thuật tương phản – nhân hóa – nhịp thơ dồn dập tạo khí thế:
Đất nước Việt Nam
Đứng lên oai hùng – rực rỡ – như mặt trời vỡ tung từ bùn đen – lửa đạn.
5. Nghệ thuật đặc sắc
Thể thơ tự do: câu thơ dài ngắn khác nhau, nhịp linh hoạt (khi dồn dập – khi lắng sâu)
Hình ảnh biểu tượng giàu sức khái quát
Ngôn ngữ giản dị mà hàm súc
Phối hợp trữ tình + suy tưởng + chất sử thi
Nhân hóa – tương phản – giọng điệu tráng ca
=> Tất cả tạo nên âm hưởng hào hùng, xứng đáng là một thi phẩm lớn về đất nước.
6. Giá trị nội dung và ý nghĩa
Ca ngợi vẻ đẹp đất nước từ chiều sâu văn hóa đến hiện thực kháng chiến
Khẳng định vai trò nhân dân – chủ thể làm nên lịch sử
Bồi đắp lòng tự hào dân tộc, giáo dục trách nhiệm thế hệ trẻ
Gợi suy ngẫm về giá trị tự do – độc lập
7. Trả lời câu hỏi soạn bài SGK (ngắn gọn)
- Câu 1. Bố cục: 2 phần – mùa thu xưa/nay và đất nước trong đau thương – chiến thắng
- Câu 2. Mùa thu hoài niệm: sáng mát trong, hương cốm Hà Nội, người ra đi – quyết tâm nhưng nặng nghĩa tình
- Câu 3. Mùa thu mới Việt Bắc: rộn rã, tươi trẻ, con người làm chủ thiên nhiên – đất nước đổi thay
- Câu 4. Đất nước đau thương nhưng bất khuất: dây thép gai, bát cơm nước mắt – nhưng có sức mạnh đứng dậy
- Câu 5. Thể thơ tự do: linh hoạt – giúp bộc lộ tư tưởng, cảm xúc sâu sắc
8. Đoạn văn cảm nhận về bài thơ Đất Nước ngắn gọn
Bài thơ “Đất Nước” của Nguyễn Đình Thi là bản trường ca đẹp về tình yêu quê hương dân tộc. Đất nước hiện lên qua mùa thu Hà Nội thanh bình, qua Việt Bắc tươi mới và cả những năm tháng đau thương trong bom đạn. Từ máu và nước mắt, nhân dân Việt Nam đứng dậy hiên ngang, trở thành linh hồn của đất nước. Tác phẩm giúp người đọc thêm tự hào, thêm trân trọng độc lập hôm nay.
9. Câu hỏi ôn tập – trắc nghiệm
Câu 1. “Đất Nước” được hoàn thành năm nào?
Bài thơ “Đất Nước” của Nguyễn Đình Thi được hoàn thành năm 1955 và sau đó in trong tập Người chiến sĩ (1956).
Câu 2. Hình ảnh mùa thu trong SGK gợi cảm xúc gì?
Mùa thu xưa được gợi lại qua những chi tiết như “sáng mát trong”, “hương cốm mới”, “xao xác hơi may”, “thềm vắng lá rơi đầy” – mang đến cảm xúc nhớ thương, xao xuyến, buồn man mác và day dứt về quê hương trong ngày ra đi kháng chiến.
Câu 3. Đoạn nào thể hiện rõ tinh thần “làm chủ”?
Tinh thần làm chủ đất trời – làm chủ đất nước thể hiện rõ ở đoạn thơ miêu tả mùa thu mới của cách mạng, tiêu biểu qua các câu:
“Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta…”
→ Khẳng định tư thế ngẩng cao đầu, tự tin của con người Việt Nam từ nô lệ chuyển sang làm chủ Tổ quốc.
Câu 4. Những hình ảnh nào nói về đau thương chiến tranh?
Một số hình ảnh tiêu biểu khắc họa nỗi đau của dân tộc trong kháng chiến:
“Cánh đồng quê chảy máu”
“Dây thép gai đâm nát trời chiều”
“Bát cơm chan đầy nước mắt”
“Đứa đè cổ, đứa lột da”
→ Tái hiện tội ác chiến tranh, sự tàn khốc và nỗi cơ cực của nhân dân.
Câu 5. Vì sao bài thơ mang âm hưởng tráng ca?
Bài thơ mang âm hưởng tráng ca vì:
- Miêu tả đất nước từ đau thương đi đến đứng dậy, vùng lên, chiến thắng.
- Nhịp điệu thơ dồn dập – mạnh mẽ ở đoạn kết.
- Hình ảnh đất nước – nhân dân được nhân hóa, vươn lên như sức mạnh bất diệt.
→ Tất cả tạo nên âm hưởng hào hùng, cổ vũ tinh thần yêu nước và niềm tự hào dân tộc.
Lời kết
“Đất Nước” – Nguyễn Đình Thi là một thi phẩm có sức sống lâu dài. Tác phẩm không chỉ là văn học để học, mà là bài học về lòng yêu nước, về sức mạnh nhân dân, giúp học sinh hiểu rõ căn nguyên đất nước và trách nhiệm của mỗi người trẻ hôm nay.
Các bài viết về bài thơ Đất Nước của Nguyễn Đình Thi:
![Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam [Trả lời câu hỏi]](https://hoconlinemienphi.com/wp-content/uploads/2025/04/mat-tran-dan-toc-giai-phong-mien-nam-viet-nam-120x86.jpg)
